Το κείμενο του Steve Silberman μεταφράζει ο Άκης Γαβριηλίδης και το δημοσιεύει στο ιστολόγιο του Nomadic Universality
Διαβάζοντας την ομιλία τής Γκρέτα Τούνμπεργκ στη σύνοδο κορυφής τού ΟΗΕ για το κλίμα, τη Δευτέρα, είναι δύσκολο να μην σκεφτούμε την Κασσάνδρα, την παράτολμη νεαρή αγωνίστρια του αρχαιοελληνικού μύθου που ικέτευσε τον Απόλλωνα να της δώσει το χάρισμα της προφητείας. Ο θεός, ενοχλημένος, πραγματοποίησε την επιθυμία της, αλλά μετά για να την τιμωρήσει όρισε ότι κανείς δεν θα πίστευε τις προβλέψεις της.
«Μου κλέψατε τα όνειρά μου και την παιδική ηλικία μου με τα κενά λόγια σας», δήλωσε η 16χρονη περιβαλλοντική ακτιβίστρια, η οποία προσωποποιεί πλέον γεμάτη σοβαρότητα ένα παγκόσμιο κίνημα νέων εξοργισμένων με την ιδέα ότι οι ανεύθυνες αποφάσεις της γενιάς των γονιών τους τους καταδικάζουν σε ένα αποκαλυπτικό μέλλον.
Ένας ποιητής έγραψε ότι, όταν η Τροία λεηλατούνταν από τους Αχαιούς, όπως ακριβώς είχε προβλέψει η Κασσάνδρα, η μάντισσα που δεν την είχαν πιστέψει «βρυχήθηκε σαν λέαινα». Το στυλ τής Τούνμπεργκ όμως είναι πιο χαμηλών τόνων και χειρουργικό. «Μιλάτε μόνο για πράσινη αειφόρο οικονομική ανάπτυξη επειδή φοβάστε μήπως γίνετε αντιδημοφιλείς», είπε σε όσους παρακολουθούσαν τη διάσκεψη COP24 στην Πολωνία το Δεκέμβριο. «Μιλάτε μόνο για να συνεχίσετε με τις ίδιες αποτυχημένες ιδέες που μας έφεραν σε αυτό το χάος, τη στιγμή που το μόνο λογικό θα ήταν να τραβήξετε το φρένο έκτακτης ανάγκης. Δεν είστε αρκετά ώριμοι για να τα πείτε όπως είναι. Ακόμα και αυτό το βάρος το αφήνετε σε παιδιά. Αλλά εμένα δεν με νοιάζει να είμαι δημοφιλής. Με νοιάζει η κλιματική δικαιοσύνη και ο ζωντανός πλανήτης».
Η άφοβη ρητορική της έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματική. Αφού η Τούνμπεργκ ρεζίλεψε τους Βρετανούς βουλευτές τον Απρίλιο, μετά την επιτυχημένη άσκηση πίεσης από το Εργατικό Κόμμα του Τζέρεμυ Κόρμπυν και ένα κύμα διαμαρτυριών στο Λονδίνο από ακτιβιστές που αυτοαποκαλούνται Εξέγερση του Αφανισμού, την 1η Μαΐου η Βουλή κήρυξε «έκτακτη ανάγκη» την κλιματική κρίση. Στη συνέχεια θεσμοθέτησε στόχο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με μηδενικό συντελεστή.
Τον Αύγουστο του 2018, η Τούνμπεργκ ξεκίνησε μια ατομική φοιτητική απεργία κατά της κλιματικής αλλαγής, στέκοντας μόνη της με ένα χαρακτηριστικό πανώ γραμμένο με το χέρι στα σκαλοπάτια του κτιρίου του κοινοβουλίου στη Στοκχόλμη για τρεις εβδομάδες. Έξι μήνες αργότερα, το Μάρτιο, την ακολούθησαν σχεδόν 1,5 εκατομμύριο νέοι σε 100 χώρες σε όλο τον κόσμο.
Την Παρασκευή, η Τούνμπεργκ και άλλες οργανώσεις νεολαίας οδήγησαν περίπου 4 εκατομμύρια νέους σε περισσότερες από 150 χώρες να διαμαρτυρηθούν στην Παγκόσμια Κλιματική Απεργία, ίσως τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική διαμαρτυρία στην ιστορία. Και θα πορευτούν ξανά την Παρασκευή 27 Σεπτεμβρίου.
Η Τούνμπεργκ ασκεί επίσης το σημαντικό ηθικό της κύρος στο σπίτι της. Η μητέρα της, Mαλένα Έρνμαν, διάσημη τραγουδίστρια της όπερας, επέλεξε να ταξιδεύει με τρένο και ποδήλατο αντί με αεροπλάνο για τις παραστάσεις της και η Τούνμπεργκ έπεισε τους γονείς της να γίνουν κατά βάση χορτοφάγοι. Πώς το έκανε; «Τους έκανα να αισθάνονται ένοχοι», είπε σε μια συνέντευξη. Αυτός είναι ο τρόπος της: χωρίς φρου φρου και αρώματα, χωρίς άχρηστες εισαγωγές πριν φτάσει στο ψητό –δεν χωράνε εντυπωσιασμοί, φλυαρίες και συμβιβασμοί όταν πρόκειται για το κλίμα.
Η ωμότητα είναι επίσης ο τρόπος πολλών ανθρώπων στο φάσμα του αυτισμού, και τόσο η Τούνμπεργκ όσο και η μικρότερη αδελφή της Μπεάτα έχουν διαγνωσθεί με αυτισμό και ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερικινητικότητας). Πριν από λίγα χρόνια, η ανάδυση της Τούνμπεργκ προς τη διασημότητα πιθανότατα θα είχε πλαισιωθεί στα ΜΜΕ ως το έπος ενός εμπνευσμένου κοριτσιού που «ξεπέρασε» την αναπηρία του για να γίνει ηγέτρια ενός παγκόσμιου κινήματος. Αλλά η ίδια η Τούνμπεργκ προβάλλει ένα διαφορετικό, πιο ριζοσπαστικό επιχείρημα: ότι έγινε ακτιβίστρια όχι παρά τον αυτισμό της, αλλά εξαιτίας του.
«Βλέπω τον κόσμο λίγο διαφορετικά, από άλλη οπτική γωνία», εξήγησε στη δημοσιογράφο τού New Yorker Masha Gessen. «Είναι πολύ συνηθισμένο άνθρωποι στο φάσμα του αυτισμού να έχουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. … Εγώ μπορώ να κάνω το ίδιο πράγμα επί ώρες». Η Τούνμπεργκ ανακάλυψε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της για την αλλαγή του κλίματος όταν ήταν μόλις 9 χρονών, και της ήταν δύσκολο να καταλάβει γιατί δεν είχαν την ίδια εμμονή όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι στον πλανήτη.
Ένα έντονο αίσθημα αλλεργίας απέναντι στην εξαπάτηση και την υποκρισία είναι επίσης κοινό μεταξύ των ανθρώπων του φάσματος. Όπως είπε η Τούνμπεργκ στο BBC: «Δεν παρασύρομαι τόσο εύκολα όσο κανονικοί άνθρωποι, το βλέμμα μου διαπερνά τα πράγματα». Τρέφει ιδιαίτερη περιφρόνηση για τους επαγγελματίες προπαγανδιστές και απολογητές που υποστηρίζουν τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων και αποθαρρύνουν την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Μάλιστα, η Τούνμπεργκ δεν είναι το μόνο άτομο με αυτισμό στη δημόσια ζωή που υψώνει τη φωνή του για την υπεράσπιση της Γης σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία. Μια άλλη έφηβη που ανήκει στο φάσμα, o Dara McAnulty στη Βόρεια Ιρλανδία, είναι επίσης αφοσιωμένη ακτιβίστρια του κλίματος, πέρα απ’ το ότι είναι μια από τους πιο λυρικούς συγγραφείς για ζητήματα φύσης στο Twitter στην ηλικία των 15 ετών. Το 2017, ο αυτιστικός φυσιοδίφης και τηλεοπτικός παρουσιαστής Κρις Πάκαμ έκανε «coming out» όσον αφορά τη διάγνωσή του σε ένα ντοκιμαντέρ τού BBC που ονομάζεται Asperger’s and Me. «Αυτό που λένε οι διαδηλωτές είναι να σκεφτόμαστε για το αύριο», δήλωσε πρόσφατα ο Πάκαμ σε βίντεο για την Extinction Rebellion. «Ό,τι δεν κάνουν οι πολιτικοί μας».
Ο αυτισμός δεν προστατεύει τους περιβαλλοντικούς αυτούς συνηγόρους από τις συνήθεις επιθέσεις εναντίον οποιουδήποτε χτυπά το κουδούνι του συναγερμού για την επερχόμενη κλιματική καταστροφή. Αντίθετα, δίνει στα τρολλ καινούρια τροφή για επιθέσεις.
Σε ένα πολύ χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα, ο Μπρένταν Ο’ Νηλλ, ο Βρετανός επιμελητής μιας ιστοσελίδας με την επωνυμία Spiked, ξεκίνησε έναν βομβαρδισμό με τα πιο διαδεδομένα τοξικά κλισέ, σε μια κουραστική προσπάθεια να εμφανίσει την Τούνμπεργκ ως «παλαβή μιλλένιαλ» με «μονότονη φωνή» και «προ-νεωτερική» αναισθησία. (Το Spiked έχει διάφορους λεφτάδες ως χρηματοδότες, όπως οι Koch Industries, ένα θερμοκήπιο αρνητών της κλιματικής αλλαγής).
Αν και σπάνια συζητείται στην κλινική βιβλιογραφία, το γεγονός ότι μερικοί άνθρωποι στο φάσμα αισθάνονται έντονη σύνδεση με τον φυσικό κόσμο είναι γνωστό εδώ και πολύ καιρό. Το βιβλίο μου NeuroTribes, μια ιστορία του αυτισμού, διερευνά πώς η αυτιστική επιστήμονας Tέμπλ Γκράντιν, λόγω της αγάπης της για τα ζώα, οδηγήθηκε να σχεδιάσει μια πιο ανώδυνη τεχνολογία για τη βιομηχανία κτηνοτροφίας (αν και η Τούνμπεργκ, που είναι vegan, αμφιβάλλω αν θα την ενέκρινε). Σε ένα από τα πρώτα ιστορικά που καταγράφηκαν για το σύνδρομο Asperger, το 1954, –μια εποχή όπου ακόμα δεν υπήρχε όνομα γι’ αυτό-, ένα αγόρι μαθαίνει στον εαυτό του τα ονόματα των φυτών που ανθούσαν γύρω από το άσυλο όπου τον είχαν κλείσει, ενώ έδινε δωρεάν διαλέξεις στους συμμαθητές του για την πυρηνική σχάση και την εταιρική χρηματοοικονομία.
Πολλοί άνθρωποι με αυτισμό στην ιστορία αγνοήθηκαν και περιθωριοποιήθηκαν με τη ρετσινιά του παράξενου, του παράφρονα ή ακόμα χειρότερες. Η ιδέα όμως ότι οι άνθρωποι όπως η Γκρέτα Τούμπεργκ έχουν πολύτιμες ενοράσεις όχι παρά τον αυτισμό τους, αλλά εξαιτίας αυτού, κερδίζουν έδαφος στο πλαίσιο ενός παγκόσμιου κινήματος υπέρ της νευροποικιλότητας· μιας λέξης που βασίζεται στην έννοια της βιοποικιλότητας –την αντίληψη ότι, σε κοινότητες έμβιων όντων, η ποικιλομορφία και η διαφορά σημαίνουν δύναμη και ανθεκτικότητα. Τα μεγάλα πνεύματα, με άλλα λόγια, δεν συναντώνται πάντα, δεν σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι άνθρωποι που αισθάνονται διαισθητική αγάπη για τη φύση και ενστικτώδη περιφρόνηση για την ανεντιμότητα βρίσκονται τώρα σε ηγετικές θέσεις στον παγκόσμιο αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής.
Σε αντίθεση με τις δυσοίωνες προειδοποιήσεις της Κασσάνδρας προς τους καταδικασμένους κατοίκους της Τροίας, τα λόγια τής Τούνμπεργκ τα «τσιμπάνε» και τα μεταδίδουν με μεγαλύτερη ένταση τα ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο, πράγμα που αποτελεί ένδειξη ελπίδας. Επίσης, πολιτικοί ηγέτες την αναγνωρίζουν ως σημαντικό παράγοντα και είναι υποψήφια για το Νομπέλ Ειρήνης.
Η εμφάνισή της στην παγκόσμια σκηνή έχει ιδιαίτερη σημασία για άλλους αυτιστικούς και τις οικογένειές τους, λέει ο Ari Ne’eman, συγχρηματοδότης τού Autistic Self Advocacy Network και συγγραφέας τού υπό έκδοση βιβλίου The Right to Live in This World: The Story of Disability inAmerica. «Είναι αξιοσημείωτο ότι η Τούνμπεργκ επέλεξε να πει ανοιχτά ότι είναι αυτιστική, διότι όταν άνθρωποι που δεν κρύβουν τον αυτισμό τους υπηρετούν σε ηγετικές θέσεις, συμβάλλουν στο να μετασχηματιστεί το πώς μας βλέπει η κοινωνία, ανοίγοντας ευκαιρίες για άλλους αυτιστικούς σε όλο τον κόσμο», γράφει. «Με το να είμαστε υπερήφανα αυτιστικοί τις στιγμές που αριστεύουμε όσο και τις στιγμές που παλεύουμε, βοηθάμε να αλλάξει η δημόσια εικόνα του αυτισμού και να πούμε στον κόσμο ότι έχουμε πολλά να προσφέρουμε».
Καθώς η απάτη και η υποκρισία βασιλεύουν στα υψηλότερα επίπεδα της συζήτησης για την αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, χρειαζόμαστε περισσότερους αγωνιστές όπως οι Γκρέτα Τούνμπεργκ και Κρις Πάκαμ στις πρώτες γραμμές.